„Wiadomości zza kurtyny” – 1981 vs 2025

Wyobraź sobie dwa studia telewizyjne oddalone od siebie o pół wieku i kilometrów świetlnych technologii. W pierwszym – grudzień 1981, śnieg prószy na zgaszoną Warszawę, a w kadrze stoi prezenter w mundurze, który z miną grabarza odczytuje dekret o „ochronie ojczyzny”. W drugim – lato 2025, led-wall emituje hipnotyczne 3D-grafiki, a syntetyczny lektor sprzedaje ci kolejną porcję „narodowego kryzysu” skrojoną przez algorytm pod twój wiek, płeć i ulubioną emotkę. Dekoracje się zmieniły, kamera przestała trząść się ze strachu, ale poza tym, mamy do czynienia z tymi samymi mechanizmami. Ten tekst jest o tym, jak propaganda przechodziła z czarno-białej taśmy na pełny kolor deepfake’ów, nie tracąc ani grama zapału do tresury światopoglądu widza.

Jak zmieniły się techniki propagandy telewizyjnej?

1. Kontekst historyczny

Rok	Sytuacja polityczna	Główne medium propagandy
1981	Stan wojenny w PRL, władza wojskowa, pełna cenzura	„Dziennik Telewizyjny” (DTV) – jedyne ogólnopolskie wiadomości, całkowicie kontrolowane przez Komitet Centralny PZPR i komisarzy wojskowych dzieje.pl
2025	Formalnie pluralistyczny rynek mediów, lecz polaryzacja i presja polityczna; błyskawiczny obieg treści w sieci	„Wiadomości” TVP + ekosystem online (kanały YouTube, TikTok-owe klipy, memy, deepfakes) – program wciąż krytykowany za stronniczość mimo zmian personalnych po 2023 r. theguardian.com

2. Klasyczne narzędzia propagandy (1981)

Technika	Przykład w DTV
Jedyny przekaz (monopol informacyjny)	Brak konkurencyjnych stacji; wydarzenia pokazywano wyłącznie w ujęciu władz.
Militarne inscenizacje	Lektorzy w mundurach, aby podkreślić „stan wyjątkowy” i autorytet armii. dzieje.pl
Demonizacja wroga	„Solidarność” przedstawiana jako „antypaństwowy sabotaż”.
Apel do strachu	Paski grożące anarchią, jeśli społeczeństwo nie poprze rządu.
Cenzura negatywna	Usuwanie ujęć protestów, internowanych liderów, kryzysu gospodarczego.

3. Współczesny arsenał (2025)

Technika	Nowe narzędzia	Jak działa w „Wiadomościach” TVP
Algorytmiczny bias & mikro-targeting	Personalizowane klipy w social mediach, reklamy kontekstowe	Ten sam materiał dociera w różnych wersjach do różnych grup demograficznych. npr.org
Narracja permanentnego zagrożenia	Tzw. „crisis framing” (imigranci, wojna hybrydowa)	Materiały łączą migawki z frontu i wybrane wypowiedzi polityków opozycji. theguardian.com
Deepfake & syntetyczny lektor	Generowane AI wstawki w formie „przecieku” lub „podsłuchu”	Łatwo zaszczepić wątpliwość („to pewnie kolejne fałszywki…”).
Emocjonalne efekty wizualne	3D-grafiki, muzyka trailerowa, dynamiczne wykresy	Budują poczucie „spektaklu zagrożenia”.
„Two-step framing”	Sugerowanie, że TVP „kontruje fake-news” z Zachodu	Tworzy wrażenie podwójnej weryfikacji, choć źródła są własne.

4. Co pozostało wspólne?

Narracja „my kontra oni” – w latach 80. wystarczył oficjalny język. W 2025 r. tę samą dychotomię osiąga się nowoczesną scenografią i viralem.
Wysokie nasycenie emocją – wcześniej strach i wojskowa dyscyplina, dziś oburzenie moralne i „zagrożenie cywilizacyjne”.
Reżyseria kolejności informacji (agenda-setting) – w obu epokach wydarzenia niewygodne dla władzy lądują na końcu lub znikają całkiem. en.wikipedia.org

5. Co się zmieniło najbardziej?

Oś porównania	1981	2025
Technologia	Taśma filmowa, montaż liniowy; opóźnienie emisji	Montaż live, grafika AR, integracja z social-API
Tempo reakcji	Godziny/dni	Sekundy, push-notyfikacje
Odporność odbiorców	Niski poziom alternatywnych źródeł	Rosnąca mediatyzacja + „information fatigue”
Możliwość weryfikacji	Samizdat, Radio Wolna Europa	Fact-checking 24/7, lecz także „noise” deepfake’ów

6. Wnioski

Przełom technologiczny zwiększył zasięg i prędkość propagandy, ale też dał obywatelom narzędzia kontroli (fact-checking, open-source-intelligence).
Centralizacja przekazu w 1981 r. ułatwiała narrację jednokierunkową; w 2025 r. propagandysta musi zarządzać skomplikowanym ekosystemem mediów i memów.
Rola estetyki: od jednego kadru z prezenterem w mundurze do wielowarstwowego spektaklu, w którym obrazy 3D i emotikony mają dodatkowo sterować nastrojem.

7. Analiza faktów

Twierdzenie	Status	Uwagi
Mundury prezenterów DTV po 13 grudnia 1981 r.	Potwierdzone	Zdjęcia i relacje archiwalne dzieje.pl
179 emisji spotów PiS w „Wiadomościach” (IX 2023)	Potwierdzone	Dane z monitoringu mediów cytowane w „The Guardian” theguardian.com
AI-deepfakes kluczowym ryzykiem wyborów 2024 / 2025	Wysokie prawdopodobieństwo	Raporty NPR & Knight Columbia wskazują rosnącą skalę zjawiska npr.org

Czy więc powinniśmy wzdychać z nostalgią do siermiężnego DTV, gdzie manipulowano nami młotkiem zamiast skalpela? Ani trochę. Propaganda AD 2025 jest jak smartfon z fabrycznie wgranym wirusem: błyszczy, kusi i cały czas kopiuje twoje dane prosto do sejfu władzy. Różnica jest jedna – dziś mamy w ręku narzędzia weryfikacji, których generałowie Jaruzelskiego mogli się tylko obawiać jak Radio Wolnej Europy na sterydach. Jeśli więc kolejny klip z „Wiadomości” próbuje wmówić ci, że świat płonie, zgaś ekran i odpal fact-checker – bo prawdziwy stan wyjątkowy zaczyna się w chwili, gdy przestajesz pytać „kto tu reżyseruje?”.